Poruszana problematyka badawcza
Problematyka PGSS obejmuje główne nurty zainteresowań polskiej i światowej czołówki badaczy z różnych dyscyplin empirycznych nauk społecznych: socjologii, psychologii społecznej, nauk politycznych i ekonomii. Jest również bliska zainteresowaniom praktyków śledzących procesy przekształceń systemowych w Polsce i analizujących ich skutki. W obrębie powtarzanej od 1992 roku problematyki, w PGSS znalazły się następujące bloki zagadnień:
Charakterystyki społeczno-demograficzne badanych, obejmujące również ekologię społeczną i mobilność geograficzną, strukturę rodziny i małżeństwa. Do tej grupy należy zaliczyć także wskaźniki indywidualnych postaw, zogniskowanych na problemach życia rodzinnego i małżeństwa, sytuacji kobiety; aborcji, życia seksualnego oraz na uznawanych wartościach wychowawczych.
Położenie w systemie stratyfikacji i nierówności społeczne:
- Pozycja zawodowa i aktywność na rynku pracy. Do pomiaru pozycji zawodowej respondenta wykorzystano międzynarodowe i polskie klasyfikacje zawodów oraz przypisane im skale prestiżu społecznego i pozycji ekonomicznej. Z kolei, miejsce pracy respondenta jest charakteryzowane przez sektory własności, branże i gałęzie gospodarki oraz wielkość i terytorialną lokalizację przedsiębiorstw. Osobne zmienne diagnozują doświadczenia i okresy bezrobocia. Wskaźniki charakteryzujące pozycję zawodową respondenta (i współmałżonka) są powtarzane w opisie pozycji zawodowej jego rodziców, co umożliwia badanie procesów ruchliwości społeczno-zawodowej (w tym mechanizmów awansu i degradacji) w przekroju międzypokoleniowym. W 1997 roku do PGSS wprowadzono dane o pozycji zawodowej respondenta w jego pierwszej w życiu pracy, rozszerzając w ten sposób zakres badania ruchliwości także w wymiarze wewnątrzpokoleniowym. Oprócz wskaźników pozycji zawodowej w PGSS znajdują się również subiektywne oceny miejsca pracy i zawodu w strukturze wartości i celów życiowych jednostki, poczucie pewności pracy oraz skale satysfakcji z wykonywanej pracy;
- Poziom i kierunek wykształcenia respondenta, jego rodziców i współmałżonka, wraz z postrzeganiem roli wykształcenia jak czynnika sukcesu i pozycji społecznej. W 1997 roku wprowadzono dodatkowe wskaźniki diagnozujące okresy, profil i tryb uzyskanego wykształcenia, formy własności szkół i ich lokalizację oraz uzyskane dyplomy i tytuły zawodowe;
- Sytuacja materialna respondenta i jego rodziny, określona wskaźnikami dochodów indywidualnych, łącznych dochodów gospodarstwa domowego; sytuacją mieszkaniową, wyposażeniem w dobra materialne oraz poziomem zadłużenia i oszczędności gospodarstwa domowego. PGSS zawiera również szereg skal mierzących nastroje ekonomiczne Polaków, a w tym skale poziomu zadowolenia z dochodów indywidualnych i z sytuacji materialnej rodziny oraz skale ocen bieżącego stanu i kierunków zmian w sytuacji gospodarczej kraju. Wprowadzono również wskaźniki pomocne w konstruowaniu skal sprawiedliwości dystrybucyjnej (ekonomicznej), związane m.in. z wyobrażeniami o sprawiedliwych zasadach podziału dochodów i zarobków oraz o rozmiarze dopuszczalnych nierówności ekonomicznych między różnymi kategoriami zawodowymi i warstwami społecznymi.
Subiektywne oceny pozycji społecznej i jej zmian w czasie, obejmują identyfikację klasowo-warstwową, ocenę własnej pozycji w społeczeństwie w okresie badań i w przeszłości oraz samooceny statusu zawodowego, materialnego i edukacyjnego w porównaniu z pozycją rodziców.
Poglądy i opinie o strukturze społecznej, nierównościach społecznych i zmianach systemowych w Polsce, obejmują również oceny czynników warunkujących szansę sukcesu w życiu, postrzeganie mechanizmów kreujących nierówności społeczne oraz wyznaczających biedę i bogactwo.
Zachowania i preferencje wyborcze. Poczynając od 1992 roku, PGSS rejestruje deklaracje respondentów dotyczące udziału i preferencji w wyborach prezydenckich i parlamentarnych w Polsce. Dane obejmują wybory prezydenckie 1990, 1995 oraz parlamentarne z lat 1991, 1993 i 1997 (oraz referendum konstytucyjne z 1997 roku).
Efektywność systemu politycznego. Ten blok tematyczny obejmuje ogólne oceny sprawności działania systemu politycznego oraz demokracji w Polsce, zaufanie do głównych instytucji społecznych i politycznych oraz opinie o różnych kryteriach podziału budżetu na cele publiczne.
Orientacje polityczne i ideologiczne, obejmują zainteresowanie polityką i życiem publicznym, preferowane cele polityki, postulowaną rolę rządu w gospodarce i w życiu publicznym, opinie o komunizmie i socjalizmie, autoidentyfikację na skali poglądów lewicowych/ prawicowych, tolerancję wobec komunistów, ateistów i militarystów oraz kwestie międzynarodowe (zagrożenia niepodległości Polski, postawy wobec innych krajów).
Religia i religijność. Powtarzane w kolejnych badaniach pytania PGSS dotyczą wyznania i częstości praktyk religijnych, siły wiary, wiary w życie po śmierci, zaufania do kościoła katolickiego, oceny wpływu kościoła i organizacji wyznaniowych na życie publiczne w Polsce oraz tolerancji wobec ateistów.
Postawy wobec etycznych dylematów współczesności (aborcji, rozwodów, eutanazji, kary śmierci) oraz przestrzegania prawa.
Satysfakcja z własnego życia. Pomiary subiektywnego well-being replikują klasyczne skale zadowolenia z różnych sfer życia (rodzinnego, małżeńskiego, towarzyskiego, materialnego i zawodowego) i ich znaczenia dla jednostki; skale bolesnych i radosnych doświadczeń, chęci i radości z życia, poczucia szczęścia (w różnych momentach życia) oraz zaufania do ludzi.
Stan i ocena własnego zdrowia (w tym także palenie tytoniu i picie alkoholu). Z kolei, osobne moduły problemowe międzynarodowych badań porównawczych ISSP, dołączane do PGSS objęły, w latach 1992-1999, zagadnienia nierówności społecznych (1992), ochrony środowiska (1993), rodziny i społecznych ról kobiety (1994), seksualizmu (1994), tożsamości narodowej (1995), postaw wobec pracy (1997), opinii o roli rządu i państwa (1997), religii i religijności (1999) oraz nierówności społecznych (1999). Każdy z tych modułów zawiera około siedemdziesięciu wskaźników empirycznych.
