POLPAN - Polskie Badanie Panelowe

Polski Survey Panelowy POLPAN to unikalny program badań panelowych realizowany od 1988 r. w 5-letnich interwałach i rejestrujący indywidualne biografie jednostek pobranych z próby reprezentatywnej, z dołączanymi nowymi kohortami.

Podstawy teoretyczne badania POLPAN wywodzą się z tradycji polskiej myśli socjologicznej, uwzględniając analityczne stanowisko Stanisława Ossowskiego, klasową teorię Juliana Hochfelda, historyczne ujęcie Jana Szczepańskiego i program badawczy Włodzimierza Wesołowskiego. Zespół badawczy nawiązuje także do klasycznego empirycznego dorobku badań nad strukturą społeczną w Polsce, zapoczątkowanego pracami Włodzimierza Wesołowskiego, Adama Sarapaty, Stefana Nowaka, Stanisława Widerszpila, Jana Malanowskiego, Krzysztofa Zagórskiego i Michała Pohoskiego. Szczególne znaczenie dla projektu POLPAN miały badania prowadzone w latach 60. pod kierownictwem Włodzimierza Wesołowskiego w Łodzi, Szczecinie i Koszalinie, w przypadku Łodzi kontynuowane w latach późniejszych (zob. Słomczyński i in. 1994). Z nowszych prac istotnych dla badania POLPAN należy wymienić między innymi dorobek Henryka Domańskiego, Marka Ziółkowskiego, Edmunda Wnuka-Lipińskiego, Jacka Wasilewskiego. Teoretyczne podstawy badania POLPAN odwołują się również do przesłanek paradygmatu racjonalnego działania i biografii indywidualnych – twórczo rozwijanych w zastosowaniu do struktury społecznej w pracach badaczy zagranicznych (por. na przykład: Blossfeld, Prein 1998; Mayer 2009; Goldthorpe 2006; DiPrete 2007; Breen 2010).

Od początku projekt POLPAN nawiązywał do ukształtowanych tradycji teoretycznych badania struktury społecznej. Pierwsza z tych tradycji to analiza struktury społecznej w terminach stosunków społecznych, szczególnie kontroli i podporządkowania jednych kategorii społecznych innym kategoriom społecznym (podejście klasowe). Druga tradycja koncentruje się na analizie dystrybucji (rozkładu) powszechnie pożądanych dóbr (podejście stratyfikacyjne). Trzecia tradycja – wywodząca się z socjologii humanistycznej – za przedmiot analizy ma stany stany psychiczne, które – ujmowane w wymiarze instytucjonalnym ich nosicieli – mogą być podstawą formowania się grup społecznych (podejście socjopsychologiczne).

Jeśli chodzi o realizację, badanie w 1988 r. objęło reprezentatywną próbę osób dorosłych (w wieku 21-65 lat), N = 5 817 osób. Próbę tę w sposób losowy zredukowano w 1993 roku do N = 2 500 osób (próba założona) i w następnych falach starano się dotrzeć do tych samych respondentów – od 1998 roku dołączając również nowe kohorty. W 2008 roku próba wynosiła N = 1 825 osób, z czego 1 244 przypadków to część ściśle panelowa, a resztę, 581 przypadków, stanowiła osobna podpróba ludzi młodych. Jednakże w 2013 roku, chcąc przezwyciężyć ograniczenia wielkości próby, ustalaliśmy także losy osób, które kiedykolwiek brały udział w badaniach POLPAN, co stanowi 7 261 osób. Następny etap badania został zrealizowany w 2018 roku.

Badanie POLPAN jest wyjątkowe m. in. ze względu na zakres zbieranego materiału. Poza informacjami o cechach demograficzno-społecznych respondenta i jego rodziny, kwestionariusz wywiadu zawiera szereg powtarzanych pytań mierzących postawy społeczno-polityczne, z których znaczna część jest porównywalna z pytaniami zamieszczanymi w badaniach międzynarodowych. Zawiera także pytania nowe, a także niewerbalny test Ravena (mierzący elastyczność intelektualną jako główny składnik IQ), oraz Notthigham Health Profile (mierzący stan zdrowia fizycznego i psychicznego.

W centrum zainteresowania projektu POLPAN są tematy sygnalizowane tu hasłami: stare i nowe elementy w strukturze społecznej; zmiany w strukturze klasowej; ruchliwość społeczna; zróżnicowanie standardu życiowego; procesy adaptacji do gospodarki rynkowej; położenie w strukturze społecznej a postawy i zachowania polityczne; percepcja podziałów i konfliktów społecznych; zwycięzcy, przegrani i integracja europejska; zagadnienia zdrowotne; emigracja.

Problemy badawcze implikowane przez te sfery tematyczne dotyczą zarówno alokacji jednostek (kto i gdzie jest ulokowany w strukturze społecznej?), jak i dystrybucji dóbr (co, kto otrzymuje i za co?). Analizujemy, w jakich warunkach następuje zmniejszanie lub zwiększanie efektywności alokacyjnej i dystrybucyjnej w szczególności w kontekście wpływu zasobów intelektualnych i społecznych na pozycje jednostek w strukturze społecznej.

Badanie POLPAN jest realizowane przez Zespół Porównawczych Analiz Nierówności Społecznych w Instytucie Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk, we współpracy z naukowcami z innych instytucji akademickich, polskich i zagranicznych.